Wat doe je als alleen eenzaam wordt?

We zijn minder eenzaam dan vroeger. Dat is mooi, maar wat doe je als je je wél eenzaam voelt? Chronische eenzaamheid is namelijk niet alleen pijnlijk, maar blijkt ook ongezond te zijn.

Eenzaamheid: we denken vaak dat het iets is waarmee vooral oude mensen kampen. Of mensen die geen goede sociale vaardigheden bezitten. Maar dat is een misvatting. Iedereen kan tijden van eenzaamheid ervaren, ook succesvolle, jonge mensen. Zelfs baby's kunnen zich eenzaam voelen in de wieg. Sterker nog, de manier waarop ouders reageren op het huilen van een baby die zich alleen voelt, bepaalt hoe iemand zich later opstelt in tijden van eenzaamheid.

Dat zegt Jeannette Rijks, deskundige op het gebied van eenzaamheid en schrijver van het boek De kracht van eenzaamheid. ‘Als een baby huilt omdat hij zich alleen voelt in de wieg en niemand komt hem troosten, dan leert hij: als ik eenzaam ben, sta ik machteloos. Dan is de kans groot dat hij later, als hij volwassen is, niets onderneemt als hij zich eenzaam voelt. Hij gaat afwachten. Hij denkt: zo is het leven nou eenmaal, niets aan te doen.’

Chronische eenzaamheid doet gekke dingen met een mens

Dat hoor je vaak: het hoort nu eenmaal bij het leven om je zo nu en dan eenzaam te voelen, we moeten dat gewoon accepteren. Volgens Rijks is dat een riskante levenshouding. Want chronische eenzaamheid doet gekke dingen met een mens. Het verandert op den duur iets in je hersenen en in je hormoonhuishouding. De productie van oxytocine kan verstoord raken en dat is het hormoon dat een rol speelt bij het leggen van sociale contacten en het ervaren van plezier. Door eenzaamheid krijgen mensen steeds sterker de neiging, zich terug te trekken.

Besmettelijk

‘Hoe langer het duurt, hoe meer je vastroest in het patroon van je terugtrekken en hoe slechter je wordt in het onderhouden van relaties,’ zegt Rijks. ‘Er voltrekken zich allerlei veranderingen in mensen die chronisch eenzaam zijn. Ze zijn steeds minder in staat sociale signalen goed te interpreteren en daardoor wordt sociaal functioneren nog moeilijker. Normaal gesproken vinden mensen het fijn om met anderen om te gaan. Maar mensen die eenzaam zijn, vinden het steeds minder leuk om onder de mensen te verkeren, want het levert hun niets op, het confronteert hen alleen maar met hun gebrek aan verbondenheid.

'Eenzaamheid is bovendien, en dat bedoel ik niet als een grap, besmettelijk'

Hun zelfvertrouwen verdwijnt; áls het er al is, want mensen met weinig zelfvertrouwen worden eerder eenzaam. Eenzaamheid is bovendien, en dat bedoel ik niet als een grap, besmettelijk. We weten niet waarom dat zo is, maar uit Amerikaanse studies blijkt dat emoties besmettelijk zijn. Negatieve emoties zijn nog besmettelijker dan positieve. Je gaat je eenzaam voelen als je omgaat met eenzame mensen. En vervolgens verspreid je die gevoelens van eenzaamheid ook weer onder jouw netwerk. En dan het allerslechtste nieuws: mensen die eenzaam zijn, gaan tien jaar eerder dood dan mensen met een goed sociaal netwerk.’

Verbinding zoeken

Gelukkig is er ook goed nieuws: er is wel degelijk iets te doen tegen eenzaamheid. Alleen ligt de oplossing vaak niet in de goedbedoelde adviezen die eenzame mensen krijgen, zoals: “Je moet er meer op uit gaan” of: “Je moet zorgen dat je meer onder de mensen komt”. Volgens Jeannette Rijks ligt de echte oplossing bij zelfkennis. Dus voordat je je aansluit bij een amateurtoneelgezelschap, een fietsclub of een leeskring om nieuwe vrienden te maken, doe je er goed aan eerst eens uitgebreid stil te staan bij wie je eigenlijk bent en wat je leuk vindt in het leven.

'Soms zijn de hersenen zo veranderd – en dat gebeurt écht door eenzaamheid – dat je het probleem niet alleen kunt oplossen'

‘Eenzaamheid begint bij jezelf en niet bij je omgeving. Je moet weten wat jouw specifieke behoeftes zijn. Het heeft geen zin je vriendenkring uit te breiden als jouw eenzaamheid voortkomt uit het gebrek aan een minnaar of uit het gemis aan iets wat diepere betekenis geeft aan je leven. Zoek uit wat je nodig hebt en ga daar dan naar op zoek. En als je inderdaad je vriendenkring wilt uitbreiden, dan is het verstandig aansluiting te zoeken bij mensen bij wie jij je op je gemak voelt en die jou ook leuk vinden. En dat kun je beter als je jezelf goed kent. Maar soms zijn de hersenen zo veranderd – en dat gebeurt écht door eenzaamheid – dat je het probleem niet alleen kunt oplossen. Het is dan essentieel om professionele hulp te zoeken.’

Zelfkennis en deskundige coaching zijn volgens Rijks veel betere remedies tegen eenzaamheid dan goed bedoelde 'maatjesprojecten'. ‘Die maatjesprojecten duren maar een beperkte periode. En na die periode valt de eenzame in een diep gat. Want het is misschien leuk geweest voor de tijd dat het duurde, hij heeft geen vaardigheden geleerd waarmee hij zelf zijn eenzaamheid te lijf kan gaan. Waar het echt om gaat, is verbinding zoeken op een manier die bij je past in een omgeving waar jij past.’

Jonge moeders

Een van de grote waarheden van het leven is dat mensen zich verbonden willen voelen. We hebben hechte patronen van verbinding nodig en als die verstoord worden, voelen we ons eenzaam. Dat kan gebeuren doordat je relatie op de klippen loopt, maar ook door ontslag: je bent je collega's kwijt, en iets wat je leven zin en structuur geeft. Of door een verhuizing: je verliest je buren en wijkgenoten, of ziekte.  

Volgens Rijks voelen vrouwen die moeder worden zich in het eerste levensjaar van hun kind vaak het eenzaamst van hun hele leven. ‘Want de komst van het kind zet al hun patronen van verbinding op zijn kop. De relatie met je partner is ineens veranderd, je kunt niet meer zo makkelijk met je vriendinnen afspreken, je werkt een tijd niet, dus je mist je collega's. Je hebt het gevoel dat je niet meer dezelfde bent. Eenzaamheid grijpt in in je identiteit.’

Als hun vaste patronen van verbinding wegvallen, kan dat voor mensen heel beangstigend zijn

Als hun vaste patronen van verbinding wegvallen, kan dat voor mensen heel beangstigend zijn. Want op wie kunnen ze nu nog terugvallen? Ze voelen zich onzeker en onveilig. Een gezonde reactie is, proberen die oude patronen te herstellen of nieuwe verbindingen te zoeken. Maar soms lukt dat niet; en die ervaring van je buitengesloten voelen, is meetbaar in de hersenen. ‘Het levert dezelfde hersenactiviteit op als fysieke pijn,’ zegt Rijks.

Van alle tijden

Er bestaan veel misvattingen over eenzaamheid. Zo geloven veel mensen dat we tegenwoordig eenzamer zijn dan vroeger. Dat zou te wijten zijn aan de individualisering van onze maatschappij. Mensen zouden vroeger minder eenzaam zijn geweest, doordat families groter en hechter waren en doordat je automatisch bij een bepaalde groep hoorde. ‘Maar het percentage mensen dat zich eenzaam voelt, is in de afgelopen veertig jaar juist gedaald van 42% procent naar 38%,’ zegt Jeannette Rijks. ‘

'Ik denk dat eenzaamheid iets is van alle tijden'

Vroeger konden mensen zich opgesloten voelen in hun eigen milieu of binnen strakke familieverbanden, waaruit ze maar niet konden ontsnappen. Als je in zo'n situatie zit, kun je je echt eenzaam voelen. In feite voorkomt individualisering juist eenzaamheid, want mensen zijn vrijer om achter hun eigen behoeftes aan te gaan. Ze hoeven niet meer mee te gaan in de verwachtingspatronen van oudere generaties of van hun groep. Daardoor zijn ze beter in staat om hun individuele relaties vorm te geven. Aan de andere kant vormden die hechte familiebanden wel een sociaal netwerk. Ik denk dat eenzaamheid iets is van alle tijden. Het is in veertig jaar wel iets afgenomen, maar het percentage mensen dat zich eenzaam voelt, schommelt nog steeds rond de veertig procent, wat behoorlijk hoog is.’

'Te midden van al die vrolijke mensen op dat feestje overvalt ons het gevoel dat we moederziel alleen zijn'

Een andere misvatting is dat eenzaamheid vooral mensen treft die alleen wonen of een klein sociaal netwerk hebben. Dat hoeft helemaal niet zo te zijn. Sommige mensen voelen zich prima in een hutje op de hei, want ze hebben gewoon geen behoefte aan veel contact of een grote vriendengroep. Andere mensen hebben daarentegen een druk sociaal leven en voelen zich toch eenzaam, omdat ze bijvoorbeeld een diepe band met een soulmate missen of omdat een dramatische gebeurtenis hun leven op zijn kop heeft gezet. We kennen allemaal wel die situatie: we hebben iets aangrijpends meegemaakt, en te midden van al die vrolijke mensen op dat feestje overvalt ons het gevoel dat we moederziel alleen zijn.’  

Leer verbinden

Volgens Rijks zouden we veel eenzaamheid kunnen voorkomen als we kinderen al op jonge leeftijd zouden leren hoe je je op een waardevolle manier met anderen verbindt. Maar helaas biedt geen enkele school een vak dat 'verbinden met de ander' heet. ‘We leren kinderen geen communicatieve vaardigheden,’ zegt Jeannette Rijks. ‘We leren hun niet hoe belangrijk hechte relaties in een mensenleven zijn en hoe je die onderhoudt. Kinderen zouden op school al bezig moeten zijn met vragen als: hoe ga je met elkaar om? Hoe praat je respectvol met elkaar zodat je nader tot elkaar komt?

'Tijdens zo'n gesprek laat je wat van jezelf zien. Maar ik merk dat mensen daar vaak heel bang voor zijn'

Zo'n gesprek gaat niet over een nieuwe tas die je hebt gekocht of over het weer. Tijdens zo'n gesprek laat je wat van jezelf zien. Maar ik merk dat mensen daar vaak heel bang voor zijn. Ik hoor ze zeggen: “Ik hou mijn werk strikt gescheiden van mijn privéleven, want ik wil niet dat mijn collega's persoonlijke dingen van mij weten.” Dat verbaast mij. Je brengt een derde van je leven door op je werk; als je je dan afschermt voor je collega's, wat doe je elkaar dan aan? Toch vinden velen dat normaal gedrag. En dan zijn we verbaasd dat mensen eenzaam zijn.’

Tips van de expert

Voel je je pas een maand of wat eenzaam? Toegegeven, dat voelt ellendig, maar het is wel normaal. Het overkomt iedereen. Haal oude contacten aan en trek jezelf niet teveel terug.

De enige echt werkende tip om weer in actie te komen is: beweeg, ga de natuur in en hou je kin omhoog. De wereld is echt anders als je houding anders is.

Had je als kind ook al last van eenzame periodes? Dan is er reden om hulp te zoeken bij een gespecialiseerde coach of hulpverlener.

Maak je je bezorgd om iemand anders? Ga het gesprek aan, maak eenzaamheid bespreekbaar. Stimuleer de ander om hulp in te roepen, zeker als de eenzaamheid al langer duurt dan een jaar. In dat geval is de kans namelijk klein dat iemand er zelf uitkomt.

De meeste tips die gegeven worden bij eenzaamheid – ‘Ga erop uit, kom meer onder de mensen’- zijn zinloos omdat de ander dat nu juist niet kan opbrengen. Dus geef geen tips, maar wijs op hulp.

Twijfel of je last hebt van eenzaamheid? Doe dan de test

Foto (c) Getty Images. Deze reportage heeft eerder in de printeditie van Nouveau gestaan (c) Nouveau DPG Media 2022

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in