Sandra (53) leefde boven haar stand: 'Ik deed goedkope crème in mijn luxe potjes'

Wat doe je als je opeens veel minder te besteden hebt? 

De jaarlijkse vriendinnenvakantie naar Ibiza ziet zij dit jaar ineens niet zitten. Nee, ze gaat liever met een tentje door Zuid-Frankrijk trekken. Heeft ze altijd al willen doen. Of ze gaat wel mee, maar verzwijgt dan dat ze flink wat van haar gouden sieraden heeft verkocht. Vrouwen die getroffen worden door een plotselinge daling van hun inkomen - scheiding, boventallig, ziektewet - kunnen vreselijk inventief zijn. Alles om maar voor de buitenwereld te verbergen dat ze in werkelijkheid boven hun stand leven.

'Ik bestelde de goedkoopste gerechten en hoopte vurig dat de rekening niet gedeeld zou worden'

“Ik kocht verzorgingsproducten van de HEMA en deed de inhoud in de luxe potjes en flesjes die ik nog had,” vertelt Sandra (53) over de periode vlak na haar scheiding. “Of ik kocht één bos bloemen en verdeelde de stelen over meer vazen. Dat werd later echt een trend!” lacht ze. Maar lastig was het ook. “Vooral etentjes met vriendinnen. Ik bestelde de goedkoopste gerechten en hoopte vurig dat de rekening niet gedeeld zou worden. En als er na afloop afspraken werden gemaakt voor een volgend etentje, ging ik naar de wc. Dan was het voor mij gemakkelijker om later te zeggen dat ik op die datum verhinderd was.”

'Ik kom wel weer aan een baan, dacht ik. Liever geld lenen dan bezuinigen'

Ook Beatrijs (55), een architecte die plotseling haar baan kwijtraakte, verborg haar financiële besognes voor de buitenwereld. En voor zichzelf. “Ik moest van de ene op de andere dag mijn auto en telefoon inleveren en het eerste wat ik deed was een nieuwe auto en computer kopen. Mijn spaargeld was al snel op, dus ik moest geld lenen van familie. Ik was gewoon beduusd: altijd hard gewerkt, carrière gemaakt, gewoond in steeds grotere huizen. Ik kom wel weer aan een baan, dacht ik. Liever geld lenen dan bezuinigen.”

Waarom doen deze vrouwen zoveel moeite om de werkelijke situatie te verbergen? Roos Vonk, hoogleraar sociale psychologie en auteur van onder andere Je bent wat je doet, zegt daarover: “Dat gedrag hangt sterk samen met het uitgavenpatroon van je omgeving. De situatie van anderen verandert niet, alleen die van jou.

'Natuurlijk kun je iets minder betalen of je laten trakteren. Maar dat voelt vaak niet goed'

Ik heb het zelf ook wel eens meegemaakt in een vriendengroepje. We deelden altijd de rekening van het restaurant door vijven. Ineens ging een vriendin moeilijk doen: ‘Ik heb geen voorafje gehad, jullie toetje kostte meer’. Toen fluisterden we na afloop: ‘Toch een iets te duur huis gekocht’. Natuurlijk kun je iets minder betalen of je laten trakteren. Maar dat voelt vaak niet goed. Het maakt de relatie ongelijkwaardig.”

Gevoel van falen

Sandra was getrouwd met een medisch specialist en werkte parttime toen zij en haar man uit elkaar gingen. Ze kwam in een vechtscheiding terecht en werd geconfronteerd met hoge advocaatkosten. Een flinke financiële terugval dus. “Maar ook een verlies van status,” zegt ze. “Ik hoorde niet meer bij het clubje getrouwde vrouwen. Bij de Groep. Door sommige vrouwen werd ik nooit meer uitgenodigd voor hun verjaardag en mannen durfden niet meer op bezoek te komen, uit angst voor ruzie met hun vrouw.”

'Ik ging expres boodschappen doen na zessen, op hoge hakken'

Beatrijs had meer moeite met haar status van werkloos zijn. Het gevoel dat collega's, haar baas, niemand eigenlijk meer op haar zat te wachten. “Ik ging expres boodschappen doen na zessen, op hoge hakken en goed in de make-up, zoals alle werkende mensen. Als mensen vroegen wat ik deed, zei ik dat ik met een project bezig was waar ik niet zoveel over kon vertellen. En ik liet via Instagram en Facebook vooral zien dat ik midden in het leven stond: een opening hier, een etentje daar. Pure lucht.”

'Kun je zeggen: ‘Ik ben druk, druk, druk’ als je werkloos bent?'

Ze deed een cursus Vijftig plus en solliciteren bij het UWV en was blij om mensen te ontmoeten die in hetzelfde schuitje als zij waren beland. Het bleek achteraf heel belangrijk voor haar zelfvertrouwen. Judith Elshout (1982), socioloog aan de Universiteit van Amsterdam, herkent dat gevoel. Zij promoveert in juni op haar proefschrift Roep om respect. “Het verlies van een baan tast je identiteit aan,” zegt ze. “Het verdienen van geld staat ook voor waardering. Je wordt hoe dan ook ergens voor beloond. Vele werklozen die ik sprak, hadden niet het gevoel dat ze zelf tekortgeschoten waren, maar wel dat zij gefaald hadden in de ogen van anderen. Wat zeg je op een feestje als iemand vraagt wat je doet? Kun je zeggen: ‘Druk, druk, druk’ als je werkloos bent?“

Uit het onderzoek van Judith Elshout blijkt dat mensen allerlei strategieën ontwikkelen om hun zelfrespect te behouden. “Ze verbergen hun werkloosheid of benadrukken juist prestaties uit het verleden. En, dat geldt zeker voor vijftigplussers, ze gaan zichzelf verdedigen: ‘Voor mij honderd anderen die jonger zijn.’”

Dubbel voordeel

“Ik hield me sterk en deed alsof er weinig aan de hand was. Alleen bij de mensen bij wie ik me veilig voelde, sprak ik me eerlijk uit,” vertelt Sandra. Voor iedereen breekt onherroepelijk dat moment aan waarop de schijn niet langer op te houden valt. Je zult de waarheid moeten vertellen.

'Als je door een crisis gaat, ontdek je een diepere laag van jezelf'

Maar gemakkelijk is anders, snapt ook Roos Vonk. “Je hebt een aanpassingsperiode nodig. In eerste instantie ben je geneigd je te richten op wat er ontbreekt: een baan, een man. Draai dat eens om en kijk naar wat je wel hebt. Wat geeft je voldoening, wat kan je doen voor een betere wereld? Als je door een crisis gaat, ontdek je een diepere laag van jezelf. Dat is een veel beter fundament om je zelfbeeld op te bouwen. En dat is eigenlijk onbetaalbaar!”

'Vrouwen zijn banger dan mannen om een situatie te creëren die voor anderen ongemakkelijk is'

Accepteer de situatie en gooi het in de groep, is haar advies. “Vrouwen zijn banger dan mannen om een situatie te creëren die voor anderen ongemakkelijk is. Ze willen anderen niet met hun problemen opzadelen. Maar dat snappen hun vriendinnen ook. Je moet ook niet gaan klagen en zeuren, maar het wel met ze delen."

"De voornaamste behoeften van mensen zijn autonomie en verbondenheid. Bij een scheiding of bij werkloosheid zoek je je autonomie weer op, want dat gevoel van vrijheid was je even kwijt. En je zoekt je vrienden op, waardoor je je verbondenheid versterkt. In feite kun je dus dubbel voordeel halen uit deze situatie. Durf te zeggen: hier zit ik mee, zo wil ik het oplossen, wat vinden jullie ervan? Dan houd je je trots. Het verbergen van geldzorgen komt de verbondenheid niet ten goede. Ga met de billen bloot. Dat is eng, ja, maar ga je er dood aan? Nee? Dan moet je het proberen!”

Blijven lachen

Judith Elshout vindt vooral dat er begrip moet komen voor de situatie van ongewild werklozen. “Zolang de overheid mensen met een uitkering straft met maatregelen, of ze vernederend werk laat doen als tegenprestatie, wordt het beeld van de loser versterkt. En daar moeten we vanaf. Ongewenst werkloos zijn is gewoon een nare situatie. Daar kun je vaak niets aan doen. Als dat wordt erkend, dan hoeft niemand een bepaalde schijn op te houden. De gedachte dat het iedereen kan overkomen, kan troost bieden. Je kunt het bespreken, zeggen dat je je waardeloos voelt. Als je die gevoelens niet verbergt, zijn anderen eerder geneigd je te helpen.”

Beatrijs paste haar uitgavenpatroon aan. Omrijden voor goedkopere benzine – sowieso vaker op de fiets

Sandra zegde uiteindelijk haar lidmaatschap van de tennisclub op, verkocht gouden juwelen die ze niet meer droeg en ging kamperen in Almere. Ook Beatrijs paste haar uitgavenpatroon aan. Omrijden voor goedkopere benzine – sowieso vaker op de fiets – af en toe pannenkoeken eten of spaghetti met spekjes.

Wat hebben zij van de afgelopen periode geleerd? Sandra: “Ik heb de waarde van geld leren kennen en weet nu wie mijn vrienden zijn. Zelfgebakken en zelfgemaakte cadeaus worden zeer op prijs gesteld. Ik geniet er nu meer van om kleine dingetjes weg te geven of bijvoorbeeld eten te koken voor mensen die het niet breed hebben.”

Beatrijs: “Ik ben blij met wat ik heb en heb respect voor iedereen die iets doet om rond te komen. Ik zie nu pas wat voor leuke dingen mensen met weinig geld kunnen doen. Zonder te klagen. Dat is ook mijn advies: blijven lachen, ook al moet je de veters strikken van je chef.”

10 x Slim uitgeven

1. Beschouw al je geld als geld waar je voor hebt gewerkt, ook de erfenis of belastingteruggave.

2. Reken kleine bedragen door naar jaarbasis. Die dagelijkse latte bijvoorbeeld.

3. Zet uitgespaard geld meteen opzij; de besparing op de wasmachine gaat naar de spaarrekening.

4. Houd een kasboekje bij en spaar via automatische afschrijving.

5. Ga niet automatisch voor de standaardoptie hypotheek of verzekering.

6. Wees kritisch op mooie beloften als het om geld gaat.

7. Blijf als een klein kind doorvragen tot je het financiële advies snapt.

8. Kijk risico recht in de ogen en spreid bijvoorbeeld je investeringen.

9. Beter sparen dan rood staan: op jaarbasis kan dat wel 20% rente kosten!

10. Betaal contant, dan voel je de betaalpijn beter dan met een creditcard.

Op verzoek van Sandra en Beatrijs zijn hun namen gefingeerd. Deze reportage heeft eerder in de printeditie van Nouveau gestaan. Foto (c) Getty Images

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in