‘Ik word gek van mijn moeder!’ – de complexiteit van moeder-dochterrelaties

Claudia de Jager, vrouwencoach en expert op het gebied van moeizame moeder-dochterrelaties, kent de problematiek maar al te goed. 

‘Het kan je helemaal opvreten van binnen. Toch lees je er haast niks over in de media en kun je er nergens mee terecht, hooguit bij een psycholoog, en geloof me: ik heb gezocht.’ Uiteindelijk heeft ze de oplossing zelf uitgevogeld. Daar heeft ze vijf jaar over gedaan, veel te lang naar haar mening, maar het was het wel waard. ‘Ik heb geen last meer van het kritische stemmetje in mijn hoofd en heb geen problemen meer met mijn moeder. Mijn leven is beter dan ooit.’

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Ondanks haar zestien jaar ervaring als personal coach twijfelde Claudia of ze zich openlijk zou uitspreken over dit taboeonderwerp. Mocht ze wel hardop zeggen dat niet alle moeders even geliefd zijn? Of diende ze te zwijgen uit loyaliteit met haar eigen moeder of uit angst haar te kwetsen? En wat zou haar familie ervan denken? Uiteindelijk vond ze de moed om het toch te doen.

‘Er zijn zoveel vrouwen die hier onder lijden! Logisch ook, want je moeder blijft een van de belangrijkste personen in je leven. Zelfs als je volwassen bent, verlang je nog naar haar erkenning en acceptatie. Krijg je die niet, of te weinig, dan is de kans op zelfafwijzing heel groot.’

Erkenning

Sophie (34) herinnert zich de opmerkingen van haar moeder over haar uiterlijk. ‘Op elk familiefeest was er wel een moment waarop ze er iets over zei: ‘Kom je zo naar je vaders verjaardag? Was een jurkje niet gezelliger geweest?’ Het was niet kwetsend bedoeld, maar toch een subtiele hint dat ik er niet mooi uitzag. Kwam ik de keer erna in een jurk, dan had ze commentaar op mijn kapsel. ‘O, je hebt je haar geknipt? Ik vond lang haar toch beter bij je staan.’’ Met de jaren raakte Sophie steeds onzekerder over haar uiterlijk. Ze streefde ernaar zo mooi en slank mogelijk te zijn en ontwikkelde uiteindelijk een verstoorde relatie met eten.

'Pas toen ik me verdiepte in ons familiesysteem en meer compassie kreeg, verdween mijn kwaadheid'

Je moeder kan je raken als geen ander

Waarom weegt je moeders mening nog altijd zo zwaar, terwijl je allang volwassen bent en misschien wel een eigen gezin hebt? Claudia verklaart het als volgt: ‘Als klein kind kijk je op tegen je moeder. Je bent totaal afhankelijk van haar verzorging en liefde en je leert naar jezelf te kijken door haar ogen. Glimlacht ze naar je, is ze lief tegen je, dan voel je je geliefd. Haar goedkeuring is niet zomaar een compliment; het is een bevestiging van wie jij bent. Keurt ze jouw gedrag daarentegen af, dan kan dat voelen als een persoonlijke afwijzing, in het ergste geval als onveiligheid.’

Deze relatie blijft bestaan, ook als je ouder wordt. Er leeft een diepe wens naar autonomie in je, maar tegelijker­ tijd wil je het goed doen in je moeders ogen. Word je niet geprezen, maar krijg je commentaar, dan wordt de oude, onbewuste overtuiging ‘ik ben niet goed genoeg’ getriggerd, en dat levert irritatie op. Met als resultaat dat jij een sneer teruggeeft of dichtklapt, en dan is de toon gezet.

Maaike (47) voelde zich als kind vaak alleen. ‘Ik ben vroeger niets tekort gekomen. Ik kreeg elke dag goed te eten, mijn bed was warm en mijn kleren waren schoon. Maar mijn moeder was altijd bezig met het huishouden en had nooit tijd om met me te spelen. Ze was ook niet zo van het knuffelen en ik kan me niet herinneren dat ze ooit heeft gezegd dat ze van me houdt. Dat heeft me heel zelfstandig gemaakt, maar ik voel me ook vaak eenzaam, leeg vanbinnen.’

‘De term hiervoor is emotionele verwaarlozing,’ zegt Claudia. ‘Het betekent dat er fysiek prima voor je werd gezorgd, maar dat je ouders geen oog hadden voor je emoties of psychische behoeftes. Er ontbrak empathie en verbinding. Als dat zo is, kun je later te kampen krijgen met overtuigingen als ‘ik moet sterk zijn’, ‘ik mag geen hulp vragen’ en ‘ik heb niemand nodig’, en ervaar je een sluimerend gevoel van eenzaamheid. Je hebt weinig hechte vriendschappen en hebt moeite om te gaan met je gevoelens.’

'Vrouwen die moeite hebben met hun moeder hebben vaak ook moeite echt gelukkig te zijn'

Even weer dat kleine meisje

Maar zelfs als je een ‘normale’ jeugd hebt gehad, blijft de invloed van je moeder groot. Ongeacht je leeftijd of succes, je moeders mening is belangrijk en kan daarom hard binnenkomen. Ze hoeft maar iets kleins op te merken over jouw keuzes, je uiterlijk of je manier van leven en je bent weer even dat kleine meisje dat zo haar best doet om haar moeders trots te verdienen. Op haar beurt doet je moeder ook haar best; ze wil het beter doen dan haar eigen moeder het deed en deels lukt dat, maar soms slaat ze daarin door. Dan verandert de zorg in controle, de liefde in verwachtingen en kan de aandacht zomaar omslaan in kritiek. En dat botst.

‘Mijn moeder wilde dat ik het beter zou hebben dan zij,’ vertelt Isabel (42). ‘Ze hamerde erop dat ik onafhankelijk zou zijn en wenste vurig dat ik de carrière zou krijgen die ze zelf zo gemist had. Maar ze verwacht dat ik daarnaast net zoveel tijd en aandacht voor mijn kinderen heb en dat is niet haalbaar. Het is alsof ik constant aan twee verschillende verwachtingen moet voldoen en telkens tekortschiet, op mijn werk én thuis bij mijn gezin. Ik voel me eigenlijk altijd schuldig.’

Zo verbeter je de band met je moeder

1. De 10-minutenregel. ‘Denk tien minuten voordat jullie elkaar spreken aan alle positieve kanten van je moeder. Wat waardeer je in haar? Wat maakt haar leuk? Denk terug aan de momenten waarop jullie het samen gezellig hadden. Voel warmte voor je moeder en je zult zien dat je haar vervolgens liefdevoller benaderd. Grote kans dat zij ook zachter op jou reageert.’
2. Vat het niet persoonlijk op. ‘Jouw moeders commentaar of advies zegt alles over je moeder, haar angsten, haar zorgen, haar oordelen en levensvisie. Ze projecteert het op jou, maar het gaat eigenlijk over haarzelf. Verdedig jezelf niet, leg niet uit, maar zeg vriendelijk: ‘Dankjewel mam. Hoe gaat het met jou?’’
3. Communiceer vanuit liefde. ‘Blijf in een discussie weg van verwijten of oordelen richting je moeder. Leg liever kalm uit wat jij voelt en wat jouw behoeftes zijn en probeer je moeder te begrijpen. Kun je haar behoeftes zien? Vraag ernaar, luister tussen de regels door. Misschien zit er angst achter haar gemopper en heeft ze gewoon een knuffel nodig.’
4. Laat alle verwachtingen los. ‘Als onze realiteit niet overeenkomt met onze wensen, doet dat pijn. Hoe lang blijf je nog vasthouden aan het beeld van een ideale moeder, terwijl de jouwe daaraan niet voldoet? Tijd voor een nieuwe tactiek: stop met hopen en neem haar helemaal zoals ze is. Tenslotte wil je ook dat zij jou accepteert precies zoals je bent, nietwaar?’
5. Heel jezelf. ‘Zoveel van ons lijden is afkomstig uit onze jonge jaren. Had je moeder bijvoorbeeld weinig aandacht voor je, dan kun je je nog steeds afgewezen voelen. Verwachtte ze altijd hoge cijfers van je? Dan lijd je wellicht aan perfectionisme. Je moeder wist niet beter, ze deed haar best. Maar geef dit niet door aan jouw eigen kinderen. Heel jezelf van schadelijke overtuigingen en onthou: Je bent al goed genoeg!’

Zelfafwijzing

Dat is wat Claudia zo aan het hart gaat. ‘Ik ken teveel leuke vrouwen die zich heimelijk schamen of met een schuldgevoel rondlopen. Over het mis­lukken van hun liefdesrelaties of het maar niet slagen van hun eigen bedrijf, maar ook over het feit dat ze hun moeder liever op afstand houden. Volwassen dochters die in de tweestrijd zitten tussen ergernis en loyaliteit.’

Want horen wij onze moeders niet te respecteren en onvoorwaardelijk lief te hebben? En vergeten we niet dat ze het alleen maar goed bedoelen? Aan de andere kant: als je moeder voor de zoveelste keer passief-agressief opmerkt dat je haar te weinig belt, wil je het weleens uitschreeuwen: ‘Ik heb geen zin om jou te bellen mam! Je praat aan één stuk door over jezelf en vraagt nooit hoe het met mij is!’

‘Het is verdrietig als de relatie niet goed is, maar nog erger is wat het met ons zelfbeeld doet,’ meent Claudia. ‘Vrouwen die moeite hebben met hun moeder hebben vaak ook moeite echt gelukkig te zijn. Door de opmerkingen en verwachtingen van hun moeder gaan ze twijfelen aan hun eigen keuzes en krijgen ze de neiging zichzelf voortdurend te bekritiseren. Het is dubbel: ze verlangen naar acceptatie van hun moeder, maar wijzen zichzelf af.’

Van wrok naar vrede

Claudia’s eigen heling was een heel proces: ‘In de eerste twee jaar was ik boos op mijn moeder en leed ik aan een chronische tenniselleboog. Ik wist dat ik haar moest vergeven om zonder wrok verder te kunnen, maar dat lukte me niet. Pas toen ik me verdiepte in ons familiesysteem en meer compassie kreeg, verdween mijn kwaadheid. En daarmee ook mijn blessure. Echt bizar.’

'Als ik nu teveel snoep of iets onhandigs zeg, kan ik mezelf daarvoor vergeven. Ik hoef niet langer perfect te zijn.’

Het werd nog beter. Claudia begon in te zien dat we allemaal het product van ons verleden zijn en dat ieder van ons zijn of haar best doet. Ze liet haar oordelen over andere mensen los en dat maakte het grootste verschil. ‘Ik ben daardoor milder voor mezelf geworden en heb geen last meer van zelfkritiek. Als ik nu teveel snoep of iets onhandigs zeg, kan ik mezelf daarvoor vergeven. Ik hoef niet langer perfect te zijn.’

Tot slot liet Claudia alle verwachtingen ten opzichte van haar moeder los. Wat zij haar niet kan geven begon ze zichzelf te geven en dat werkte. ‘Ik voel me niet meer afgewezen, schuldig of gefrustreerd, maar geliefd, gehoord en gezien. Ik heb zelfvertrouwen en vrede met het verleden. Eindelijk.’