In de voetsporen van Jane Austen: een tour langs alle filmlocaties

Het is een tafeltje van niks. Gemaakt van mahoniehout en bestaande uit een gehavend twaalfhoekig blad met een doorsnee van slechts 47 centimeter en een driepotig onderstel dat ooit bij een ander tafeltje hoorde. Een antiekhandelaar die er de achtergrond niet van kent, zou zijn neus ervoor ophalen. Maar voor mij en de tienduizenden mensen die het jaarlijks in Chawton komen aanschouwen, is dit tafeltje van onschatbare waarde.

Want aan dit tafeltje schreef Jane Austen (1775-1817), een van de meest geliefde schrijfsters uit de Engelse literatuur, haar beroemde boeken. Altijd als ik het tafeltje weer zie in Jane Austen’s House, de cottage in Chawton waar ze de laatste acht jaar van haar leven woonde, verbaast het me hoe op zo’n klein oppervlak zulke meesterwerken konden ontstaan. Sense and Sensibility, Pride and Prejudice, Mansfield Park, Emma, Persuasion en Northanger Abbey hebben in manuscriptvorm op dit tafeltje gelegen. Van dat idee gaat mijn hart altijd sneller kloppen. Het aanraken mag natuurlijk niet, er staat zelfs een plexiglas scherm om het meubeltje heen en een gids houdt alles nauwlettend in de gaten, maar als je ergens dicht bij literaire grootsheid kunt komen, is het in deze cottage. Geen wonder dat sinds het huis in 1947 de deuren opende als museum er al meer dan een miljoen Austenliefhebbers van over de hele wereld op bezoek zijn geweest.

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Everything Austen

De meest fanatieke liefhebbers van Jane Austen noemen zich Janeites, naar een kort verhaal van de Engelse schrijver en Austenfan Rudyard Kipling. Ik ben zo’n Janeite. Meer dan vijfentwintig jaar geleden kocht ik op een rommelmarkt een beduimelde pocket editie van De gezusters Bennet – de Nederlandse jarenzestigvertaling van Pride and Prejudice – en sindsdien is mijn liefde voor everything Austen alleen maar gegroeid.

Ze leefde rond 1800, in een tijd die weinig lijkt op de onze, voor de grote industrialisatie, voor globalisering en het feminisme. Maar in haar werk wist ze de onveranderlijke essentie van de mens te vangen – wat ons raakt, drijft en dwarszit – in een stijl die voor haar tijd heel modern was en daarom nog steeds heel goed te lezen is. In haar boeken kan ik verdwijnen en ik leef met haar personages mee alsof het mijn vrienden zijn. Ieder van hen is op zoek naar liefde, geluk en respect, en dat maakt ze zo herkenbaar, want geldt dat niet voor ons allemaal?

Al snel na die eerste kennismaking met Pride and Prejudice wilde ik meer over Austen weten. Waar woonde ze? Waar schreef ze haar boeken en waar ligt ze begraven? Ik voelde de drang om al die schitterende locaties te bezoeken die gebruikt zijn in de vele verfilmingen van haar werk, waarvan ik sommige al tientallen keren bekeken heb. Engeland werd dankzij Austen mijn favoriete vakantiebestemming.

Dat ik niet de enige ben met die afwijking, merkte ik toen ik in 2009 de website en community janeausten.nl startte, om mijn liefde voor de schrijfster te delen met anderen. Herhaaldelijk kreeg ik de vraag waar je absoluut naar toe moet als je in Austens voetsporen wilt reizen of de mooiste filmlocaties wil bezoeken. Een reisgids waar alles in stond was er nog niet. Dus besloot ik drie maanden lang alle plekken in Engeland te bezoeken die ook maar iets met Austen te maken hebben en schreef ik de reisgids Het Engeland van Jane Austen.

De eerste druk verscheen in 2014 en de gids werd in 2019 in het Engels uitgegeven als Jane Austen’s England: A Travel Guide. In het jubileumjaar 2025 – Austen werd 250 jaar geleden geboren – maakt Engeland zich op voor een grote toestroom van Janeites. Goede aanleiding voor een nieuwe, herziene druk van de Nederlandse gids, die afgelopen november verscheen.

Chawton

Een nieuwe editie van de gids betekende dat ik weer op pad mocht. Eerste halte was natuurlijk Jane Austen’s House in Chawton. Deze cottage, waar Jane met haar moeder, zus Cassandra en vriendin Martha woonde, bezoek ik regelmatig en elke keer is er weer wat nieuws te zien. Bij een recente renovatie zijn er bijvoorbeeld resten aangetroffen van het behang dat er zeer waarschijnlijk hing in de tijd van de Austens.

Het museum liet het namaken, waardoor je nóg meer het idee hebt bij de dames op bezoek te zijn. Weer bleef ik even staan bij dat kleine tafeltje. Weer bestudeerde ik de ring met turkoois die ruim tien jaar geleden door de Amerikaanse zangeres Kelly Clarkson op een veiling werd gekocht, maar door ingrijpen van de Britse overheid (godzijdank) het land niet mocht verlaten. Weer verwonderde ik me over de quilt die Jane met haar moeder en zus maakte en die de tand des tijds zo goed heeft doorstaan.

Bath

Chawton voelde als thuiskomen en datzelfde gold voor Bath, de stad die in de achttiende eeuw in neoclassicistische stijl uit honingkleurig kalksteen werd opgetrokken. Ze ligt tussen groene heuvels en is een lust voor het oog. Austen heeft er met haar familie van eind 1800 tot halverwege 1806 op meerdere adressen gewoond.

Ze laat Bath een belangrijke rol spelen in twee van haar romans: Northanger Abbey en Persuasion. Omdat er nauwelijks iets veranderd is sinds zij er woonde, is het niet moeilijk om met haar personages mee te lopen en de boeken zo nog intenser te beleven. Je kunt de Assembly Rooms bezoeken, waar Anne Elliot uit Persuasion naar een concert gaat, of de Pump Room waar Catherine Morland uit Northanger Abbey als een blok valt voor Henry Tilney.

In Gay Street, de steile straat waaraan Austen zelf ook kort heeft gewoond, vind je het Jane Austen Centre. Het museumdeel van het centrum is minder indrukwekkend dan het winkeltje, dat tot de nok toe gevuld is met boeken en Austenmerch. Wie op zoek is naar een bijzonder souvenir, moet hier absoluut naar toe. Ieder jaar in september wordt in Bath het Jane Austen Festival gehouden. Tien dagen lang dompelen bezoekers van over de hele wereld zich onder in alles wat met Austen te maken heeft: van gekostumeerde bals, stadswandelingen, lezingen, workshops borduren, harpspelen of zingen en toneelvoorstellingen tot dagtrips naar omliggende locaties die Austen goed kende.

Iedere twee jaar vul ik mijn koffers met mijn zelfgemaakte kostuums (het festival is de reden dat ik heb leren naaien) en doe ik een aantal dagen net alsof ik in het begin van de negentiende eeuw leef. Wel met de gemakken van deze tijd – er zit een grens aan mijn devotie. Het Jane Austen Festival is een beschaafd soort carnaval, waar iedereen verkleed gaat en zich een Austenpersonage waant.

Lyme Regis

In de jaren dat Austen in Bath woonde, ging de familie regelmatig op vakantie om de warmte en drukte van de stad te ontvluchten. Een van hun favoriete bestemmingen was Lyme Regis, een charmant badplaatsje aan de Engelse zuidkust waar relatief weinig te doen is behalve lange strandwandelingen maken, fossielen zoeken en lekker eten in een van de vele restaurantjes.

Voor Janeites is Lyme Regis heilige grond. Hier stuurde ze de personages uit haar roman Persuasion naartoe. Je kunt kapitein Wentworth, Anne Elliot en hun gezelschap de Cobb op volgen, de lange stenen pier waar de flirterige Louisa Musgrove van een trappetje afspringt en akelig ten val komt. Altijd als ik er ben, kijk ik uit over zee en bedenk ik dat dit precies hetzelfde uitzicht is dat Austen ook had aan het begin van de negentiende eeuw. Nog bijzonderder vind ik de eeuwenoude houten brievenbus die nog altijd in de muur van het voormalige postkantoor aan Coombe Street zit. Hier deed Austen een van de weinig bewaarde brieven aan haar zus Cassandra, die ze op 14 september 1804 schreef, op de post. Op precies deze plek, tweehonderdtwintig jaar geleden, stond zij ook.

Pemberley en Hartfield

Dan zijn er natuurlijk ook nog de locaties die te zien waren in de vele prachtige verfilmingen van Austens werk. Lyme Park en Chatsworth in de Peak District zijn misschien wel de bekendste. Ze deden allebei dienst als Pemberley, het huis van de arrogante maar onweerstaanbare Mr Darcy uit Pride and Prejudice, in respectievelijk de BBC-serie uit 1995 en de film uit 2005.

Bij iedere Janeite staan die op de bucketlist. Maar ook in andere verfilmingen zijn magnifieke landhuizen gebruikt. Voor de herziene editie van de reisgids bezocht ik onder andere Firle Place in Surrey, dat in de laatste verfilming van Emma uit 2020 te zien was als Hartfield, het huis van Emma Woodhouse. Een schitterend zestiende-eeuws paleis met een opvallende Franse uitstraling dankzij het gebruikte natuursteen uit Normandië.

In werkelijkheid woont hier burggraaf Gage, die de inkomsten van filmopnames zo hard nodig heeft dat hij regisseur Autumn de Wilde toestemming gaf om een flink deel van de kamers opnieuw te decoreren en in te richten. Hij vond het blijkbaar zo geslaagd dat hij veel aanpassingen zo heeft gelaten. De oorspronkelijke biljartkamer is dankzij de film nu een eetkamer met roze-groen behang – je hoeft geen enkele moeite te doen om de scènes die hier zijn opgenomen voor je te zien. Dat is misschien nog wel het leukste aan het bezoeken van al die filmlocaties. Dat je je even onderdeel voelt van datgene waar je zo blij van wordt.

Daarom moest ik in het park van Firle natuurlijk onder de oude kastanjeboom staan, waar in de film Mr. Knightley zijn liefde betuigt aan Emma, een van de meest romantische Austen-momenten. Voor een echte Janeite kan niets op tegen dat tafeltje in Chawton, maar weten dat op deze plek topacteurs Anya Taylor-Joy en Johnny Flynn je favoriete scène uit een van de boeken hebben nagespeeld, is toch wel the next best thing.