Professor doctor Dick Swaab: 'Er wordt weleens gezegd dat vrouwen meer intuïtie hebben dan mannen, maar dat is niet waar'

Dick Swaab weet niet alleen alles over het brein, hij heeft ook zo zijn visie op intuïtie, dat geheimzinnige, niette-meten gevoel.

Vrouwen vs. mannen

Wat is intuïtie nu eigenlijk en hebben alle mensen het? ‘Intuïtie is iets direct weten zonder er bewust over nagedacht te hebben, zomaar weten hoe iets zit. Vrijwel alle mensen hebben die gave, de een meer dan de ander. Er wordt weleens gezegd dat vrouwen het méér hebben dan mannen, maar dat is niet waar. Misschien hebben vrouwen soms een wat ándere intuïtie, ze zijn bijvoorbeeld beter in het herkennen en onthouden van gezichten, terwijl mannen meer gefocust zijn op technische zaken. Experimenteel onderzoek heeft uitgewezen dat mensen letterlijk in een split second een onbewuste beslissing nemen, binnen een halve tot zeven seconden. Dat wil niet zeggen dat ze daarna niet langer nadenken over zo’n beslissing, maar zelfs het besluit dat uiteindelijk genomen wordt, is onbewust, ook al voelt het alsof je er heel lang over hebt nagedacht.’

{{ trans('customs.newsletter_signup.responsemsg') }}

{{ trans('customs.buttons.signup') }}

Vul een geldig emailadres in. {{ errors . email[0] }}

Geldt dat voor alle beslissingen, of het nu om een partner, een nieuw huis, een sollicitant, een vriend of een nieuwe baan gaat? ‘Inderdaad. Daarbij gaat veel goed, maar ook veel mis. Kijk bijvoorbeeld naar zoiets als echtscheidingen. Zo’n veertig procent van alle huwelijken in Nederland eindigt in een scheiding. Was dat niet te voorkomen geweest? Ik vrees van niet, want partners worden gekozen als je verliefd bent en verliefdheid kun je wel een tijdelijke gekte noemen, een periode waarin stresshormonen sterk omhooggaan, waardoor een deel van de hersenschors, het rationele deel van ons brein, wordt platgelegd. Die situatie duurt ongeveer een jaar, dan gaan de stresshormonen weer omlaag en blijkt of je keuze goed of fout was. Maar dan is het meestal te laat.'

'Het besef dat je een fout gemaakt hebt, komt vaak na een jaar en je hebt daarna zes jaar nodig om uiteindelijk uit elkaar te gaan.'

Toch gaan mensen vrijwel nooit al na een jaar uit elkaar, maar na een jaar of zeven... ‘Het besef dat je een fout gemaakt hebt, komt vaak na een jaar en je hebt daarna zes jaar nodig om uiteindelijk uit elkaar te gaan. Ik had ooit een klasgenoot die zei dat het leven alleen uit proefhuwelijken zou moeten bestaan. Dat lijkt me eigenlijk wel een goede tactiek.’

Is intuïtie eigenlijk een positieve of een negatieve zaak? ‘Dat verschilt, soms pakt het goed uit, soms slecht. Maar het heeft geen nut om daarover te piekeren, want intuïtie is er nu eenmaal; een menselijke eigenschap die je niet voor het kiezen hebt. Te vergelijken met instinct, ook zoiets dat ieder mens heeft, gelukkig maar. Door het instinct, dat al in de baarmoeder gevormd wordt, zuigt een baby aan de tepel van de moeder, het is ook instinct dat een moeder zorgzaam maakt jegens haar kind. Instinctief weten we dat een bloem ongevaarlijk is, maar een slang niet. Dat geldt niet alleen voor mensen, maar ook voor apen. Zoals bepaalde morele regels ook tot het instinct behoren, die worden niet door ouders of een religie aangekweekt, maar gevormd in de baarmoeder. Elkaar geen kwaad doen, voor elkaar zorgen en gestraft worden als je die regels overtreedt, geldt zowel voor mensen als voor apen. Morele regels zijn nodig om een complexe maatschappij te laten functioneren.’

Bekijk ook

Waarom het juist goed is als je je soms eenzaam voelt | Nouveau

Eenzaamheid. Alleen al het woord roept ongemak op. Het klinkt zwaar, stil, verdrietig. Vooral vrouwen die een rijk sociaal leven leiden vinden het moeilijk om toe te geven: ik voel me soms eenzaam. Alsof het een teken van mislukking is. Maar wat als eenzaamheid niet je vijand is maar juist een waardevolle boodschap brengt?

Intuïtie en daten

In datingprogramma’s zie je vaak dat mensen een lijstje hebben met eigenschappen waaraan een nieuwe partner moet voldoen. Helpen zulke lijstjes? ‘Totaal niet. Kijk maar eens met wie vrouwen na afloop naar huis gaan: niet met de gewenste knappe, donkere, slanke man, maar met een kleine, blonde, mollige. Bioloog Charles Darwin, de bedenker van de evolutieleer, had op een lijstje afgevinkt wat de voor- en nadelen waren van trouwen met zijn rijke nicht Emma, die hem in staat zou stellen al zijn wetenschappelijke onderzoek zelf te betalen. Dat heeft goed uitgepakt: ze kregen tien kinderen. Nee hoor, ik had geen lijstje met gewenste eigenschappen, ik ben gewoon verliefd geworden en ben nog altijd bij dezelfde vrouw.’

In sommige culturen worden huwelijken gearrangeerd door ouders. Is dat aan te bevelen? ‘Nee, want ouders willen kinderen vooral behoeden voor fouten die ze zelf gemaakt hebben, maar ze maken bij die keuze ongetwijfeld nieuwe fouten. Daarnaast vinden hun kinderen waarschijnlijk heel andere zaken belangrijk.’

Intuïtie speelt ook een belangrijke rol bij sollicitatiegesprekken. Hoe voorkom je dat je daar de fout in gaat? ‘Het is waar dat je al binnen een paar seconden nadat een sollicitant je kamer is binnengekomen, het gevoel hebt: ja, graag of o nee, alsjeblieft niet. Dus moeten sollicitatiegesprekken altijd met een groep gevoerd worden, door mannen en vrouwen met diverse achtergronden. Bekend is namelijk dat mensen het liefst personeel aannemen dat sterk op hen lijkt, daardoor hebben mannen eeuwenlang alleen maar mannen aangenomen. Bij sollicitaties moet je je ook bewust zijn van het feit dat mensen vaak zenuwachtig zijn en daardoor niet hun beste kant laten zien. Gun ze dus het voordeel van de twijfel. Maar kijk ook niet gek op als blijkt dat je alsnog een foute beslissing hebt genomen. Sommigen verkopen zichzelf beter dan dat ze zijn.’

'De vrije wil bestaat niet, dat is een illusie, maar wel een plezierige illusie'

Gevaarlijk

Er zijn gebieden waarop intuïtie levensgevaarlijk kan zijn, in de gezondheidszorg en de rechtspraak bijvoorbeeld... ‘Inderdaad, een rechter die iemand een jarenlange gevangenisstraf geeft of een arts die denkt: o, daar heb je er weer zo een, kan soms de fout ingaan door zijn intuïtie. Maar rechters vormen niet voor niets met een paar collega’s de rechtbank en een arts die eenmaal een fout heeft gemaakt door een te snelle diagnose, let daarna extra goed op. Natuurlijk is fouten maken menselijk, niemand komt foutloos door het leven. Belangrijk daarbij is hoe je reageert op die fouten. Ben je empathisch en respectvol jegens het slachtoffer en kun je je fout toegeven? Dan wordt je veel vergeven. Ben je dat niet, dan heb je heel snel een klacht aan je broek hangen. Empathie en respect zijn doorslaggevend bij het oordeel van mensen over jouw (foute) beslissingen.’

Kun je intuïtie aanleren? ‘Nee, maar je kunt het wel verder ontwikkelen. Een voorbeeld: een kunstkenner staat voor een nieuw ontdekt schilderij en zegt: ‘Dit is een vervalsing.’ Als je vraagt: ‘Waaraan ziet u dat?’, zegt hij: ‘Daar moet ik even rustig over nadenken’. Langzamerhand komen dan de argumenten boven water die het brein allang had meegewogen in zijn intuïtieve uitspraak. Dat gebeurt doordat hij al meer dan dertig jaar ervaring heeft in dit werk en dus al veel echte en vervalste schilderijen bestudeerd heeft. Hij krijgt het intuïtieve ‘niet-pluis-gevoel’, maar kan dat pas na verloop van tijd beargumenteren. Het brein heeft hem onbewust in de goede richting geleid. Iets vergelijkbaars maakt ieder mens weleens mee als hij tijdelijk vastloopt in een klus. Bijvoorbeeld bij het schrijven van een artikel of het doen van onderzoek. Je weet niet hoe je verder moet, maar na een nacht slapen of een kwartier onder de douche, waarin je totaal niet aan het onderwerp gedacht hebt, schiet er ineens een oplossing in je hoofd. Het brein blijft namelijk onbewust doorwerken als je tegen een muur aan loopt. Het is in zo’n geval altijd het beste om het probleem een tijdje met rust te laten, een oplossing komt vaak vanzelf.’

Als ik jou zo hoor, denk ik: alles gaat automatisch in ons brein, hebben we wel een vrije wil? ‘Nee, de vrije wil bestaat niet, dat is een illusie, maar wel een plezierige illusie. Het idee dat je zelf alles in de hand hebt, dat jij de baas bent over je beslissingen, geeft je een goed gevoel. Ook al weet je dat het niet waar is.’

Luisteren naar je intuïtie

Onze innerlijke wijsheid wordt maar al te gemakkelijk overstemd door andere stemmen in ons drukke hoofd. Hoe weet je dat het je intuïtie is die spreekt?

1. WEES STIL Zorg dat je alleen bent, ga rustig zitten en wees stil. Probeer alleen maar te observeren wat zich in je hoofd afspeelt. Zo wordt langzaam maar zeker alle ruis weggefilterd.
2. VOEL Angst zorgt voor verkrampte spieren en een oppervlakkige ademhaling. Als je een van deze verschijnselen waarneemt, weet je bijna zeker dat het angst is die met je aan de haal gaat.
3. VERGEET Je kunt de maalstroom in je hoofd ook negeren door iets compleet anders te gaan doen. Wandelen, fietsen, dansen, alles wat je even compleet in het hier en nu brengt. Zo geef je je innerlijke stem de kans zich op een onbewaakt ogenblik te laten horen.