Veiling van persoonlijke spullen van Mata Hari

Ze leefde en stierf als een avonturierster.

Mata Hari. De naam is wereldwijd bekend en er hangt nog altijd een zweem van geheimzinnigheid, schandaal, moed, trots en ongekende autonomie rond deze powervrouw.

Wie was die Griet?

Margretha Geertruida 'Griet' Zelle (1875-1917) was een Friezin van zekere stand, die tot haar dertiende privéles in Frans, Duits en Engels kreeg.

Ze trouwde zich in betere kringen door haar huwelijk met de twintig jaar oudere KNIL-kapitein Rudolph MacLeod, met wie ze in Nederland zoon Norman kreeg en later in Indië dochter Louise.

Mata Hari, de danseres 

De Indische cultuur en tradities bevielen Griet, die lid werd van een lokale dansgroep en zich toen voor het eerst Mata Hari noemde, Maleis voor 'oog van de dag' of 'zon'.

Zoontje Norman stierf er op zijn tweede, het gezin MacLeod keerde in 1902 met huwelijksproblemen terug naar Nederland waar ze hetzelfde jaar gescheiden van tafel en bed gingen leven. De daadwerkelijke scheiding werd pas in 1907 officieel.

Furore in Montmartre

Griet was toen allang niet meer in Nederland, in 1903 vertrok ze – met achterlating van Louise, die in 1919 overleed - naar Parijs.

Daar werkte ze als schildersmodel, als amazone bij een circusact en maakte Griet vanaf 1905 furore als exotisch danseres Mata Hari.

Spannende danseres

Op gamelanmuziek danste ze niet alleen, maar trok ook het ene na het andere kledingstuk uit. 'Voor een ogenblik zag men haar dan ronddraaien, slechts bedekt door de zware gouden munten van haar collier. Vervolgens zonk zij ineen aan de voeten van een gouden boeddha en wierpen haar dienaressen een grote zwarte sluier over haar heen.' 

De dans werd in 1906 beschreven als: 'Haar naaktheid is bewonderenswaardig en kuis, omdat hij schoon is. De volmaaktheid der vormen schenkt hoog kunstgenot aan hen die het voorrecht hebben deze dansen te aanschouwen en geen enkel idee dat niet zuiver-esthetisch was, kwam daarbij bij hen op.'

Een ooggetuige schreef: 'Ik heb haar gezien, jaren geleden, in haar bloeitijd, als je het zo mag noemen. Zij was toen een verblindend mooie vrouw en zij maakte een parodie van de karaktervolle Indische dans, maar dat merkten de Fransen niet eens. Zij was een rijpe vrouw, mooi, van een wellustige zinnenbedwelmende schoonheid.'

Tegen de mores in

Kortom, Griet was een bepaald niet verlegen ster in een tijd waarin vrouwen nog hooggesloten en zwijgend achter het aanrecht dienden te staan.

Eerlijk was ze ook: 'Ik kan helemaal niet goed dansen. De mensen kwamen naar me kijken omdat ik de eerste was die naakt voor het publiek durfde te verschijnen,’ schreef ze aan de Friese kunstschilder Piet van der Hem. 

Vele minnaars

Geen wonder dat ze werd achtervolgd door wilde geruchten, over haar ijdelheid en verleidingskunsten.

Ze zou rijke en machtige mannen in het ongeluk zou hebben gestort. Tomeloos spilzuchtig zijn geweest. En bij het uitbreken van WOI haar lievelingspaard met een gouden stiletto om het leven hebben gebracht, om te voorkomen dat hij in handen van de vijand zou vallen.

Reiziger in onrustig Europa

Toen ging al de roddel dat ze een spion was, ze werd al eens onderzocht in Engeland, toen ze van een optreden in Spanje naar Falmouth was gevaren.

Tijdens WOI viel het op dat ze zoveel reisde en in Berlijn in politieke, militaire en politiekringen verkeerde (lees: relaties had met hoge militairen).

Dubbelspion?

In 1917 werd ze in Parijs in het Plaza Athénée gearresteerd op verdenking van spionage voor de Duitsers, niet alleen op persoonlijke basis, maar als een soort spil in een heel netwerk.

Er werd van alles bijgesleept, van villa's aan de Rivièra tot krolse Russische bankiers en uiteraard haar sensuele verleden in Montmartre.

Geen schijn van kans

Vanuit de gevangenis deed Mata Hari pogingen om de buitenwereld te overtuigen van haar onschuld. Zo schreef ze aan de Nederlandse consul in Parijs:

"Ik heb niets misdaan. Mijn internationale betrekkingen zijn het gevolg van mijn werk als danseres en niet anders. Aangezien ik werkelijk niet heb gespioneerd, is het verschrikkelijk dat ik me niet kan verdedigen."

Ter dood veroordeeld  

Ze werd na een kort proces op 24 juli 1917 met algemene stemmen door de derde krijgsraad te Parijs ter dood veroordeeld op beschuldiging van spionage voor de Duitsers en verstandhouding met de vijand. 

Dapper tot op het eind

Op 15 oktober 1917 werd ze geëxecuteerd. 'Zij droeg een grijze, zijden japon, kostbaar bont om de schouders, opengewerkte kousen en een parelketting om haar hals.

Op het met zorg gekapte hoofd droeg zij een grote vilten hoed met kersrood lint. Mata Hari weigerde een blinddoek, was doodsbleek maar beefde niet.' Badass tot op het einde, dus.

Ultieme femme fatale

Later was er veel kritiek op het doodvonnis en werd ze, door haar kleurrijke verhaal, nog beroemder dan ze bij leven al was. Zeker nadat Greta Garbo haar speelde in een (erg geromantiseerde) film over haar leven, werd Mata Hari gezien als de ultieme femme fatale.

Wat daar van waar was? Vanaf de jaren zestig is er uitgebreid onderzoek naar Mata Hari gedaan. Kort samengevat: ze rapporteerde wel degelijk aan de Duitsers, maar werd vermoedelijk eerder ter dood veroordeeld om wie ze was, dan om wat ze had gedaan.  

De veiling

Op 16 november gaan er bij veilinggebouw De Zwaan in Amsterdam spullen van Griet Zelle onder de hamer, gevonden in een doos met oude kleding op zolder. Het zijn zilveren gebruiksvoorwerpen, een kinderfoto van Zelle uit 1879 en een foto van haar vader Adam Zelle als jongeman.

Verder bevat de zoldervondst kindersieraden met lieveheersbeestjes die Zelle als meisje droeg, een medaille van de schaatsvereniging in Leeuwarden en zilveren enkel- en armbanden, bezet met halfedelstenen, waarmee ze vermoedelijk heeft gedanst. De artikelen zijn getaxeerd tussen de 60 en 700 euro.

Foto's (c) Getty Images, Brunopress, Veilinghuis De Zwaan

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in