Even over die shotjes gelukshormoon

Klopt het verhaal dat we als verslaafden steeds naar onze smartphone grijpen door het shotje dopamine dat vrijkomt bij elk pingeltje?

Al jaren doet het verhaal de ronde: wie een berichtje ontvangt op de telefoon, krijgt prompt een shot genot in het brein, in de vorm van een hormoon genaamd dopamine. Minstens vijftienhonderd keer werd die bewering de afgelopen jaren met grote stelligheid herhaald in allerlei bladen en kranten, onderzocht Maarten Keulemans van de Volkskrant. Hij vroeg zich af of het wel klopt. 

Gelukshormoon

Dopamine is een van de ongeveer twintig boodschappermoleculen in het brein en is een afkorting van de chemische stofnaam ‘dihydroxyphenylalanine’ (D-O-P-A). Het hersenhormoon is daarvan weer een ‘amine’. D-O-P-amine dus. Inderdaad, met overeenkomst met ‘dope’, in het Engelse taalgebied straattaal voor drugs. Een stof met een naam die klinkt als een harddrug en die reageert als er om ons heen iets knippert, zoemt, tingelt of te eten valt; een krachtiger beeld om te waarschuwen tegen de gevaren van techniek is er niet. En dan heeft dopamine ook nog eens te maken met de geneugten des levens, wat uitgebreid wetenschappelijk getest en bewezen is, waardoor het bijnamen kreeg als ‘gelukshormoon’, ‘genotstof’ en ‘plezierbrenger van het brein’. Dat laatste zit trouwens subtieler in elkaar dan eerst werd gedacht, dat werd aangetoond in 1997. In een beroemd experiment werd hardgemaakt dat dopamine niet zozeer te maken heeft met de beloning – het genot achteraf – maar juist met de verwachting vóóraf.

Verslaafd

Toch ontstond in de jaren negentig het verhaal dat dopamine de drug zou zijn die ons verslaafd maakte aan computergames. En toen ons mailverkeer na de eeuwwisseling explodeerde, was het de stof die ons steeds naar onze computers lokte. En weer later maakte het dat we niet konden ophouden met surfen op internet. Logisch dus dat het verhaal zich nu uitstrekt tot onze smartphones, likes en apps. ‘We worden beloond als we een piepje op onze telefoon horen’, zoals hoogleraar ontwikkelingspsychologie Eveline Crone onlangs in RTL Nieuws zei. ‘Dopamine laat ons zoeken, dan worden we beloond, en dat laat ons nog harder zoeken’.

Geheime saus

Ook in Silicon Valley zijn ze er gek op: dopamine wordt er vereerd als de geheime saus die ervoor zorgt dat een app, spel of sociaal platform mensen boeit (en dus winstgevend maakt). Het is de magische knop die techneuten de macht geeft om mensen te veranderen in willoze zombies; zo stellen ze zich het er voor. De industrie die, net als de tabaksfabrikant, het willoze brein injecteert met verslavende stoffen: dat beeld gaat er ook bij de critici prima in. 

Onzin

Onzin, zegt ook verslavingsdeskundige Tommy Pattij in het artikel in de Volkskrant. ‘Het is logisch dat dopamine een zekere rol speelt’, denkt hij. ‘Maar ik denk niet dat er enige evidentie is dat mensen op hun telefoon zitten omdat dopamine de aanstichter is. Volgens mij heeft dat meer te maken met gewoonten, met verveling en de beschikbaarheid van je telefoon. Vroeger zat iedereen in de trein de krant te lezen: kwam dat ook door dopamine?’ Als er echt sprake zou zijn van een verslaving, merkt hij op, zou er bovendien gewenning optreden. We zouden steeds hardere pingels en zoemtonen nodig hebben, om in actie te komen.

Gewoonte

De Leidse neuropyscholoog Zsuzsika Sjoerds somt vervolgens op wat er zoal in het brein gebeurt als we een appje krijgen. De zintuigen activeren, het brein schiet uit de ‘default modus’, er is een oriëntatiereflex, motoracties komen op gang, taalgebieden floepen aan, en ja, ook dopamine is in die cascade van signalen en reacties een van de radertjes dat begint te draaien. Maar niet meer dan dat, waarschuwt ze. ‘Mensen horen graag: hier is één stofje, en daardoor ontstaat gedrag. Maar in werkelijkheid zijn we complexe wezens, vol gedachten en doelen en beweegredenen. Je telefoon pakken, dat doe je volgens mij vaak vooral uit gewoonte.’

Zo. Dat is toch wel weer een zorg minder, niet waar? 

Beeld: Unsplash

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in