Artemisia: de powervrouw van de Barok is te zien in Twente

Schilder, vrouw en wraakgodin met olieverf.

In de vroege barok was ze als Madonna, Cher en Beyoncé – een vrouw die aan haar voornaam genoeg had en eigenlijk nog altijd heeft: Artemisia.

Artemisia Gentileschi (1593-1656) was een getalenteerde Italiaanse kunstenares in een tijd waarin vrouwen nog amper iets te zeggen hadden.

Toen hij negen maanden na de verkrachting nog niet met een aanzoek over de brug was gekomen, diende haar vader een klacht in tegen Tassi, waarbij hij ook aangaf dat die een schilderij van Judith uit het huishouden van de Gentileschi familie had gestolen.

Tijdens het proces werd Artemisia (dit is een zelfportret), destijds achttien jaar, onderworpen aan een gynaecologisch onderzoek en werd zij ook gemarteld met duimschroeven om haar verklaringen te verifiëren. Tassi werd veroordeeld tot verbanning uit Rome, maar deze straf werd niet uitgevoerd.

Een maand na afloop van het proces trouwde Gentileschi met een minder begaafde kunstenaar, Pierantonio Stiattesi uit Florence. Het stel verhuisde naar Florence waar Artemisia een opdracht kreeg om te schilderen in het Casa Buonarroti. Met Stiattesi kreeg ze vijf kinderen, van wie er drie al jong stierven.

In Florence kwam Artemisia's leven tot bloei: ze leerde wetenschapper Galileo Galilei kennen en diens leerling, Cosimo II de' Medici, groothertog van Toscane, kennen. Die laatste was een verlicht vorst, mede door zijn beleid werd ze als eerste vrouw toegelaten tot de Accademia dell'arte del Disegno. Hier ontwikkelde ze haar stijl – ze is sterk beïnvloed door Caravaggio – verder.

Ondanks haar succes hadden Stiattesi en zij geldproblemen. Artemisia, powervrouw avant la lettre als ze was, ging solo, huurde haar jongste broer in als secretaris en reisde door Europa tot in Londen, voor ze rond 1650 terugkeerde naar Italië, waar ze in 1656 bezweek aan de pestepidemie die toen om zich heen greep.    

Wat ze naliet was een oeuvre waarin ze de ellende in haar eigen leven – verkrachting, onrecht, onderdrukking – vertaalde in vaak nogal gruwelijke bijbelse taferelen die gezien kunnen worden als een manifest voor onderdrukte vrouwen. Haar schilderij van Judith die Holofernes de keel doorsnijdt? Dat kun je zien als Agostino Tassi die van kant wordt gemaakt door Artemisia – wereldberoemde wraak in olieverf (en Tassi's werk is vergeten, by the way).  

Susanna en de ouderlingen 

Recentelijk werd Artemisia 'herontdekt' als een van de belangrijkste kunstenaars van de Italiaans barok. Niet ondanks dat zij een vrouw was, maar omdat zij het was. Eigengereid en vastberaden succesvol te zijn, in een tijd dat kansen en mogelijkheden heel beperkt waren. 

'In haar werk gaf zij zichzelf en andere vrouwen een plek in de geschiedenis'

Voor Artemisia vormde haar talent voor de schilderkunst de sleutel naar een eigen leven. Mét haar werk verdiende zij een inkomen, verwierf zij aanzien en een mate van vrijheid, een plek in de wereld. En ín haar werk gaf zij zichzelf en andere vrouwen een plek in de geschiedenis. Dat Artemisia een vrouw is manifesteert zich in de keuze voor haar onderwerpen, haar beheersing van het lichaam, de inzet van haar eigen beeltenis.

Met ongeveer twintig schilderijen van Artemisia (nog nooit eerder was in Nederland zo’n grote selectie van haar werken te zien) en nog eens twintig werken van haar barokke (mannelijke) tijdgenoten, toont Rijksmuseum Twenthe het spectaculaire werk van Artemisia in de context van het vroegmoderne Europa.

Niet alleen het leven van de kunstenaar, maar ook het vrouw zijn in haar tijd en tijden erna – wanneer Artemisia tot ultiem symbool van feministen wordt uitgeroepen – zijn belangrijke uitgangspunten. Rijkmuseum Twenthe laat een buitengewoon oeuvre van een buitengewone schilder zien, en toont daarmee ook een geschiedenis van de vrouw.

Artemisia. Vrouw & Macht is te zien tot 27 maart 2022 in Rijksmuseum Twenthe

Elke week het laatste nieuws ontvangen in je mailbox? Het beste van Nouveau.nl, Máxima en cultuur voor leuke vrouwen met stijl. Schrijf je in